In opdracht van het Agentschap Onroerend Erfgoed werken Atelier Romain, Endeavour en LDR-Advocaten aan een afwegingskader voor een kwaliteitsvolle omgang met de niet-bebouwde ruimte in beschermde erfgoedgehelen. In deze studieopdracht wordt onderzocht welke rol erfgoed kan opnemen in de hedendaagse en de toekomstige ruimtelijke ontwikkelingen.

Atelier Romain baseert zich hiervoor op de bestaande adviespraktijk. Hierbij zoeken we naar mogelijkheden om het ruimtelijke rendement te verhogen binnen de erfgoedgehelen of om deze in te zetten bij het versterken van groenblauwe netwerken. De rode draad doorheen het onderzoek blijft uiteraard een voorzichtige omgang met de erfgoedgehelen, met als doelstelling het optimaliseren van het geheel, in plaats van enkel te conserveren.

Het onderzoek bestond in de eerste plaats uit een extensief desktop-onderzoek waarbij 80 adviesdossiers uitgebreid werden onderzocht. Hierbij werden adviesdossiers uit de verschillende provincies, voor aanvragen zowel in de kern als in het buitengebied, nauwkeurig op de beoordelingscriteria onderzocht. Hiermee werd een eerste aanzet tot afwegingskader vormgegeven.

Doorheen een intensief participatietraject werd dit voorlopig afwegingskader aangepast aan de verwachtingen en doelstellingen van de projectgroep. Deze projectgroep bestond uit erfgoedconsulenten, juridische deskundigen, IOED’s, omgevingsambtenaren en medewerkers van het departement Omgeving alsook leden van het Team Vlaamse Bouwmeester. De projectgroep was doorslaggevend voor het bekomen van een realistisch, werkbaar en correct afwegingskader. Het participatietraject, dat op locatie doorging, was uitzonderlijk dankbaar en stuurde het afwegingskader in de richting van een getrapt beoordelingssysteem waarbij aan de hand van principes werd gewerkt. Het afwegingskader bestaat om die reden uit een reeks brede principes aan de hand waarvan op een onderbouwde en correcte wijze een beoordeling kan worden gemaakt. Hierbij werd niet enkel aandacht besteed aan de mogelijke bebouwing van de niet-bebouwde ruimte, maar ook aan de mogelijkheden tot activering zonder bebouwing, zoals bijvoorbeeld een activering in de agrarische sector of een socio-ecologische invulling.

Vervolgens werd het afwegingskader getoetst aan verschillende reeds afgeronde dossiers, om na te gaan of de beoordeling steek hield en of de criteria uit het eerder verleende advies ook aanwezig waren in de afweging met de principes.

Voor Atelier Romain zijn deze verschillende stappen van groot belang om tot een gedragen afwegingskader te komen. De projectwerkgroep werd geconsulteerd en bood de nodige input en kritische reflectie. Doorheen het traject werd ook regelmatig teruggekoppeld naar de opdrachtgevers uit de stuurgroep. Een balans tussen het desktop-onderzoek, de verwachtingen van de potentiele eindgebruikers en de wensen van het beleid vanuit de opdrachtgever werd door dit procesverloop mogelijk.

Het resultaat van dit onderzoek is een werkbaar afwegingskader, op een toegankelijke wijze vormgegeven door middel van illustraties. Het afwegingskader is erop gericht voldoende vrijheid te laten aan de ontwerpers en consulenten om goede invullingen te faciliteren en nieuwe gebruiksvormen en open ruimte-functies in het erfgoedgeheel te introduceren.