Aanleiding

Met de inwerkingtreding van de Europese Natuurherstelverordening in augustus 2024 verschuift het natuurbeleid van louter bescherming naar actief herstel. Voor het eerst krijgt ook de bebouwde en verstedelijkte omgeving daarin een centrale plaats: steden en dorpen worden erkend als ecosystemen met herstelverantwoordelijkheden en -kansen.

Deze beleidsverkenning onderzoekt hoe natuurkwaliteit binnen bebouwing vorm kan krijgen. Via ontwerpend onderzoek worden per type ruimte kwalitatieve ingrepen verkend die herstel, ecologie, leefkwaliteit en stedelijke dynamiek met elkaar verzoenen. Zo draagt het traject bij aan de uitwerking van het Vlaamse natuurherstelplan en brengt het de kwalitatieve dimensie van stedelijk natuurherstel in beeld.

Resultaten Het doel van dit ontwerpend onderzoek is drieledig:

1. Opstellen van een begrippenkader: Wat is de complexiteit en breedte van het begrip kwaliteit binnen de bebouwde ruimte?

2. Ontwerpend onderzoek: Kernbegrippen vertalen naar generieke en contextspecifieke ontwerpprincipes

3. Beleidsaanbevelingen: Hoe veranker je natuurkwaliteit in regelgeving in instrumenten?

Begrippenkader

We introduceren een gedeeld begrippenkader met één ambitiebeeld bestaande uit acht begrippen, dat de visie op natuurkwaliteit binnen bebouwing afbakent. Deze begrippen zijn gebaseerd op actuele wetgeving, zoals de Europese Natuurherstelverordening, en socio-ecologische inzichten. Ze vormen de gemeenschappelijke taal om natuurkwaliteit zichtbaar, bespreekbaar en inzetbaar te maken. Groenruimte (1) in verstedelijkte gebieden is kwaliteitsvol wanneer deze: biodivers (2), verbindend (3), nuttig (4), klimaatadaptatief (5), eerlijk (6) verdeeld is, leefkwaliteit (7) bevordert en duurzaam beheerbaar (8) is. Elk begrip wordt toegelicht in relatie tot de bebouwde context, met aandacht voor ecologische, sociale en ruimtelijke samenhang.

De begrippen zijn richtinggevend en bieden houvast voor ontwerpers, beleidsmakers, beheerders en burgers om natuurkwaliteit binnen bebouwing te benoemen en op een geïntegreerde manier na te streven.

Ontwerpend onderzoek

Het ontwerpend onderzoek vertaalt de begrippen uit het kader naar ontwerpprincipes die richting geven aan het versterken van natuurkwaliteit in bebouwde omgevingen. De methodiek combineert generieke principes die toepasbaar zijn in uiteenlopende contexten, met contextspecifieke ontwerpprincipes per ruimtetype, zoals parken, pleinen of wijken. Aan de hand van fiches met uitdagingen, doorsnedes en voorbeeldacties tonen we waar de grootste kansen liggen om natuurkwaliteit te realiseren via ontwerp, beleid en beheer.

Beleidsaanbevelingen

We reiken concrete beleidsaanbevelingen aan voor Vlaamse en lokale overheden. Deze zijn inzetbaar binnen bestaande en nieuwe beleidsinstrumenten, zoals bouwverordeningen, RUP’s en groenstructuurplannen. We maken tegelijk zichtbaar welke rol regelgeving, stimulansen en kennisdeling kunnen spelen bij het realiseren van natuurherstel.